|
Topinambur ? Helianthus tuberosus ? Rodzina Astrowate: zwany jest słonecznikiem bulwiastym, gruszką ziemną, karczochem jerozolimskim i cytrusem północy. Został przywieziony z Ameryki Północnej przez Krzysztofa Kolumba. Pierwotnie roślinę ta uprawiali Indianie z plemienia Topinamboore.
Ma on wysoką, wzniesioną łodygę (2,5-3,5 m) z bujną zieloną masą liści. Liście górne są podłużne jajowate lub lancetowate, dolne sercowate, grubo piłkowane i zaostrzone. Jest bardzo dekoracyjną rośliną z kwiatami podobnymi do słonecznika, ale dużo mniejszymi. Koszyki kwiatowe o średnicy 4-8 cm wzniesione są prosto, z zielonymi lancetowatymi listkami okrywy. Kwiaty języczkowate są żółte, płonne, rurkowate, ciemnożółte, obupłciowe, przypominające małe słoneczniki. Topinambur kwitnie od sierpnia do listopada. W klimacie umiarkowanym owoce nie dojrzewają, natomiast na podziemnych pędach roślina wytwarza liczne, zimotrwałe, podłużne bulwy. Bulwy te nie maja zazwyczaj określonego kształtu, ale czasami przypominają gruszki. Podziemna część rośliny szybko się rozrasta na dużej powierzchni. Jedna roślina może wytwarzać do 50-80 bulw różnych rozmiarów. Ostatnio zainteresowanie topinamburem wyraźnie wzrasta, jest on bowiem cenną rośliną o szerokich możliwościach użytkowych, która może być uprawiana poza płodozmianem na gruntach słabych. W obecnych czasach topinambur jest stosowany jako alternatywne źródło biomasy do opalania w ciepłowniach w formie pelletsów (energia spalania 3 kg pelletsów dorównuje energii spalania 1kg węgla kamiennego). Topinambur spełniać może również funkcje dekoracyjne np. w okresie kwitnienia kwiaty ma podobne do słonecznika lecz z mniejszymi koszyczkami. Uprawiany w jednym rzędzie na działce stanowić może formę żywopłotu, przyczyniając się do wytworzenia specyficznego mikroklimatu, osłania działkę od wiatrów i nadmiernego nasłonecznienia. Wykorzystywany jest również do osłaniania wolier ptasich w hodowlach bażanata królewskiego, gdyż ptaki te nie tolerują wiatru. Topinamburem interesują się również diabetycy i producenci tzw. zdrowej żywności, ze względu na wielocukier inulinę, który ulega przemianie do fruktozy i w tej postaci może być spożywany przez cukrzyków. W Polsce z topinamburu produkowany jest lek dla cukrzyków o nazwie Topinulin. Z rolniczego punktu widzenia ważne jest zastosowanie paszowe i kulinarne tej rośliny. Liście i łodygi są dobrą karmą dla zwierząt gospodarskich w formie świeżej kiszonki, najlepiej w połączeniu np. z liśćmi buraczanymi, roślinami motylkowymi i trawami. Sieczka z suchych łodyg topinamburu może być świetnym podłożem do produkcji grzybów jadalnych np. boczniaka. Wartość pokarmowa bulw jest zbliżona do ziemniaków, zaś zielonki zdecydowanie większa od słonecznika. Części nadziemne topinamburu koszone jesienią podczas tzw. wykopków zawierają tylko około 19% suchej masy, zaś słonecznika ok. 27%, a zielonka żyta do 28%. W formie surowej bulwy można skarmiać przede wszystkim przeżuwaczami (bydło, owce, kozy) oraz trzodą chlewną, a z drobniejszych zwierząt np. królikami. W przypadku świń można stosować najtańszy sposób skarmiania, tj. użytkowanie pastwiskowe, z zastosowaniem pastucha elektrycznego. Części podziemne (bulwy) mogą być również dobrym surowcem do produkcji spirytusu i np. surogatów kawowych. Według specjalistów od żywienia możliwości wykorzystania topinamburu w celach kulinarnych są bardzo duże, a to np. w postaci zup i sałatek, a to frytek itp. Pod względem morfologicznym topinambur podobny jest do słonecznika, a różni się od niego m.in. zdolnościami do związywania pędów podziemnych, na końcu których, analogicznie jak u ziemniaków, wykształcają się bulwy. Jako roślina dnia krótkiego, w naszych warunkach, zakwita dopiero we wrześniu i październiku nie wydaje przy tym nasion. Dlatego też w praktyce rozmnaża się go tylko wegetatywnie. Bulwy topinamburu zawierają w swoim składzie 78-85% wody, suchej masy natomiast 14-22%, z tego 12-15% stanowi wielocukier inulina oraz stosunkowo skąpe ilości białka i tłuszczu. Poza substancjami zapasowymi bulwy zawierają niezwykle liczne i różnorodne związki, m.in. ustalono, iż zawartość kwasu askorbinowego (witamina C) i tiaminy (witamina B1) w bulwach topinambura jest dwukrotnie większa niż w ziemniakach, które również stanowią niedoceniane źródło tych witamin. Bulwy zawierają także dużo potasu, cynku, fosforu, żelaza, a przede wszystkim krzemionki ? tutaj, topinambur bije wszelkie rekordy.
Wartość odżywcza 100 gram wynosi 20 kcal.
Odmiany hodowlane
ALBIK - odmiana o białych bulwach, kształtu maczugowatego, dobrze znosi warunki klimatyczne w całym kraju. Łodygi osiągają ok. 3 m wysokości, tworzą od 2 do 6 rozgałęzień. Bulwy pozostawione na zimę w glebie, wytrzymują temperaturę -30o C. Zbioru można dokonywać wiosną lub zimą w czasie odwilży. Plony bulw wynoszą od 24 t/ha do 34 t/ha. W optymalnych warunkach przekraczają 40 t/ha. Plony zielonej masy są dwukrotnie wyższe w stosunku do masy bulw.
RUBIK - odmiana o bulwach nieregularnie okrągłych i bladoczerwonej skórce z odcieniem fioletowym. Bulwy duże, dobrze wyrównane pod względem wielkości. Plonuje od 23 do 30 t/ha. Może być wykorzystywana do rekultywacji gruntów i różnego typu zwałowisk. Nadaje się na poletka żerowe dla zwierzyny łownej, a szczególnie dla dzików.
Agrotechnika
Wymagania glebowe topinambur ma podobne do innych roślin okopowych, najlepiej jednak plonuje na glebach średnio zwięzłych, przewiewnych, zasobnych w składniki pokarmowe. Może być również z powodzeniem uprawiany na glebach znacznie słabszych, tj. m.in. lekko zdegradowanych, wymagających rekultywacji itp. Tak duża tolerancja na gorsze warunki glebowe uwarunkowana jest głównie posiadaniem przez tę roślinę bardzo silnego systemu korzeniowego i stosunkowo dużego tempa wzrostu. Dalszymi zaletami topinamburu, w ekstensywnych realiach np. trudna do uprawy gleba itp., jest również możliwość samoodnawiania się (roślina wieloletnia) i wyeliminowanie nakładów związanych z corocznym jego sadzeniem itp. Przedplonem dla topinamburu mogą być prawie wszystkie rośliny oraz nawet odłogi. Uprawa natomiast winna być analogiczna jak pod ziemniaki. Najlepiej przeznaczyć pod tę roślinę pole znajdujące się poza płodozmianem. Sadzenie można wykonać w dwóch terminach, tj. wiosną III-VI bądź jesienią XI-XII. Do tego celu z powodzeniem można wykorzystać sadzarki do ziemniaków, a wysadza się w zależności od kalibrażu bulw 10-15 dt/ha, zachowując rozstawę rzędów i odległości w rzędach jak przy ziemniakach.
Pielęgnacja
W zasadzie ogranicza się do jednorazowego zastosowania obsypnika w fazie roślin 20-25 cm, w późniejszym terminie bowiem topinambur jest bezkonkurencyjny w stosunku do chwastów.
Nawożenie
Również winno być podobne jak pod ziemniaki, tj. jeżeli dysponujemy nadmiarem obornika to stosujemy go raz na 3-4 lata. Nawozy mineralne stosuje się przeważnie w dawkach: P2O5 60-80 kg/ha, K2O 120-160 kg/ha, N- 80-120 kg/ha z tego pierwszą dawkę (połowę) azotu najlepiej podać razem z fosforem i potasem, drugą zaś gdy rośliny mają ok. 50 cm. W zależności od użytkowania (w celu uprawy) zbiór topinamburu można wykonać trzema sposobami tj. Chcąc uzyskać wysoki plon bulw; zielonkę ścina się w listopadzie bądź grudniu i wówczas dopiero kopie się kopaczką elewatorową bulwy. Przy tym wariancie uzyskuje się plony kłębów wyższe o około 30%. Do zbioru zielonki używa się, podobnie jak przy kukurydzy, sieczkarni samobieżnych w zestawie z przyczepami do jej transportu. Mając duże zapotrzebowanie na zieloną masę; części nadziemne kosimy nawet w trzech terminach (nieco żyźniejsze gleby) np. w czerwcu, sierpniu i listopadzie. W realiach dużego zapotrzebowania na bulwy i zielonkę; optymalnym terminem zbioru jest koniec października. W naszych warunkach maksymalnie można uzyskać, przy trzech pokosach, około 150 t/ha zielonki. Natomiast rekordowe plony bulw wynoszą około 50 t/ha. Najkorzystniej z aspektu ekonomicznego i organizacyjnego, plantację prowadzić na dziko. Wykopki można wtedy również wykonać kopaczką elewatorową do ziemniaków. Znajdujące się w glebie, nawet najdrobniejsze bulwy tzw. resztki powykopkowe, wiosną odradzają się w sposób naturalny i są zaraniem nowej plantacji. Pewnych umiejętności wymagać będzie doprowadzenie pola do tzw. uprawy rzędowej. W tym celu, przed wschodami przemieszczamy zimujące w glebie bulwy w rzędy, wykorzystując do tego obsypnik do ziemniaków. Bulwy topinamburu są bardzo odporne na niskie temperatury i najlepiej zimują w gruncie do ? 50 oC, natomiast kiepsko przechowują się w kopcach i piwnicach. Dlatego też można je użytkować również na tzw. bieżące skarmianie do późnej jesieni , a nawet zimą, gdy gleba nie jest zamarznięta. Podsumowując zalety i wady topninamburu, jako rośliny uprawnej, niewątpliwie przeważają zalety. Nie należy się jednak spodziewać, że roślina ta stanie się tak popularna i powszechna, jak np. ziemniaki. Jej znaczenie gospodarcze będzie jednak systematycznie wzrastało, a postęp w tym zakresie zapewne będzie skorelowany m.in. z wyhodowaniem nowych, szlachetnych odmian, wzrastającymi potrzebami rekultywowania gruntów zdegradowanych itp. Topinambur powinien przede wszystkim zająć stałe miejsce w gospodarstwach znajdujących się w specyficznych realiach produkcyjnych, jak np. słabe, trudne do uprawy gleby, niekorzystne ukształtowanie terenu itp. W takich warunkach spełnia m.in. z powodzeniem funkcje rośliny alternatywnej dla innych pasz zielonych i roślin okopowych, których uprawa może być zawodna.
|
Zaloguj się
Zarejestruj się
Gallery
FAQ
HANDEL
Szukaj
Okazało się, że lepiej ścinać na bieżąco młode pędy pozostawiając dwa pary liści od dołu. "Odbijają" bardzo szybko kolejne młode pędy. 
